H Εξομολόγηση – Helene Gremillion

Όταν το έπιασα στα χέρια μου και διάβασα το οπισθόφυλλο κάτι με κέντρισε, κάτι που ίσως υπό διαφορετικές συνθήκες θα με άφηνε αδιάφορη. Πιθανά η αναφορά στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον οποίο εμμένω να μελετάω -είναι γεγονός ότι η κοινωνική ζωή στη Γαλλία τη συγκεκριμένη περίοδο δε μου ήταν πολύ γνωστή.
Άρχισα να διαβάζω λοιπόν και συντομότατα το ενδιαφέρον μου άρχισε να εντείνεται. Άλλωστε η  Καμίγη, είναι μια γυναίκα που ασχολείται με το βιβλίο (εκδότρια γαρ) στη μέση ηλικία, ανεξάρτητη και «άτσαλη» στην προσωπική της ζωή, κίνητρο ισχυρότατο για να με κάνει να «ασχοληθώ» μαζί της.
Η Καμίγη μετά το θάνατο της μητέρας της, του μοναδικού γονέα εν ζωή, λαμβάνει συλλυπητήρια τηλεγραφήματα και επιστολές όταν ανάμεσά τους βρίσκει την επιστολή κάποιου Λουί που αντί να εκφράσει τη λύπη του για την απώλειά της, αρχίζει να της αφηγείται μια ιστορία άσχετη με αυτήν, που διαδραματίστηκε λίγο πριν το ξέσπασμα και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στην αρχή φαντάστηκε ότι έχει απλά γίνει λάθος. Μετά πίστεψε πως ήταν ένα σατανικά έξυπνο τρικ για έναν συγγραφέα να παρακάμψει τη σειρά ανάγνωσης στον εκδοτικό οίκο και να την αναγκάσει να διαβάσει άμεσα το μυθιστόρημά του, όμως…

Το μυθιστόρημα εξελίσσεται παράλληλα σε δύο χρόνους και οι δύο ιστορίες, του παρελθόντος και του παρόντος, διαγράφουν δύο συγκλίνουσες καμπύλες. Η ιστορία  του παρελθόντος ξετυλίγεται μέσα από μια σειρά επιστολές, που όμως δεν έχουν την πραγματική δομή των επιστολών, οι οποίες αρχίζουν να αποκαλύπτουν μια υπόθεση γεμάτη ένταση, απόγνωση, ανατροπές και πιεσμένα συναισθήματα. Αυτή λοιπόν, σε καίριο χρόνο τέμνει τη ζωή της Καμίγης με μία ακρίβεια διαβολική.
Σίγουρα οι λέξεις  που θα έπρεπε να χαρακτηρίζουν το μυθιστόρημα αυτό είναι «έκπληξη» και «ανατροπή».

Οι χαρακτήρες είναι τόσο αντίθετοι αλλά τόσο πραγματικοί και καθημερινοί που σε εκπλήσσουν. Υπήρξαν πολλές φορές στη διάρκεια της ανάγνωσης σε κάποιο δημόσιο χώρο, που ανασήκωνα τα μάτια κοιτώντας γύρω μου και αναρωτιόμουν ποια κοπέλα θα μπορούσε να είναι η  Αννί και ποιος θα μπορούσε ίσως να μοιάζει στον πατέρα της ή στον Λουί… Η ουσιαστική τους όμως δυναμική κρύβεται στο ότι είναι ικανοί για όλα. Για το καλό και το κακό σε όλη τους την έκταση, ένταση και υπερβολή και αυτό τους κάνει τόσο πραγματικούς. Οι συνθήκες ορίζουν την εκτροπή των προσώπων και των χαρακτήρων κάθε φορά, το πέρασμά τους από το λογικό συντηρητισμό και τη σύνεση στην υπέρβαση των ίδιων των ορίων που θεωρητικά ποτέ ένας άνθρωπος με αυτή τη στόφα δεν θα πέρναγε. Παρόλα αυτά όλοι οι χαρακτήρες –κύριοι και περιφερειακοί- πέρασαν τις διαχωριστικές γραμμές των εύκολων χαρακτηρισμών και έδωσαν ό,τι η ζωή και η προσήλωση σε έναν σκοπό, σε μια αγάπη, σε μία σχέση, μπορεί να απαιτήσει. Με απόλυτη φυσικότητα, οι χαρακτήρες κάνουν τα μεγαλύτερα εγκλήματα ή θυματοποιούνται από ανασφάλεια, θυμό, ζήλια, εκδίκηση, ντροπή.

Ο τρόπος που επιλέγει η συγγραφέας να στήσει την υπόθεση είναι πολύ έξυπνος και δημιουργεί το απαραίτητο «πυροτέχνημα» που θα κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέχρι το τέλος. Αρχίζει με το μυστήριο των επιστολών, την εναλλαγή αφήγησης και ανάγνωσής τους, συνεχίζει με τα πρόσωπα που «περιφέρονται» στην πραγματική ζωή της Καμίγης και στην ιστορία που αφηγούνται οι επιστολές, ενώ στη συνέχεια αφήνει μικρές αναλαμπές εκπλήξεων που σε οδηγούν στις μεγάλες ανατροπές τις οποίες σαφώς και δεν αναμένεις, τουλάχιστον όχι μέχρι τα σημεία που φτάνουν. Παρόλα αυτά, το στοιχείο που κάνει αυτό το μυθιστόρημα να φαίνεται απόλυτα φυσικό είναι ακριβώς αυτό: Ότι θα μπορούσε να έχει συμβεί στην πραγματικότητα, ίσως και να έχει συμβεί ακόμα και σε εμάς τους ίδιους ή τους γονείς μας, μόνο που δεν βρέθηκε κάποιος να ομολογήσει τις πιο σκοτεινές πτυχές του πιθανού μας παρελθόντος…  Ίσως γιατί όπως λέει ο Λουί «τα μυστικά πρέπει να πεθαίνουν μαζί με εκείνους που τα κουβαλούν», όπως και τα λάθη, αλλιώς αλλάζουν την πορεία της ζωής ανθρώπων που δεν τα έκαναν. Έκαναν τα δικά τους, άλλα, μα όχι αυτά…
Παρόλη τη φαινομενική απειρία της και τη λογική άγνοιά της σε σχέση με την εποχή που περιγράφει, η Γκρεμιγιόν καταφέρνει θαυμάσια να μας εκθέσει πολύ σοβαρά κοινωνικά ζητήματα, συνήθειες, ήθη και αγκυλώσεις της προπολεμικής Γαλλίας. Η περιγραφή του κοινωνικού ρατσισμού απέναντι στις άτεκνες-στείρες γυναίκες και ο τρόπος που αντιμετωπίζονταν ακόμα και από την στενή οικογενειακή  κοινότητα είναι χαρακτηριστικός. Οι πολιτικές πεποιθήσεις, ο τρόπος που αντιμετωπιζαν οι κοινωνικές κάστες και τάξεις η μία την άλλη σε σχέση με τα ραγδαία γεγονότα  και τις συνθήκες που διαμορφώνονταν λίγο πριν και κατά τη διάρκεια του Β.Π.Π. δείχνουν  χαρακτηριστικά τη γενική επικρατούσα άποψη στην Κεντρική Ευρώπη πλην Γερμανίας. Επίσης αναφέρεται  ακροθιγώς και στο Εβραϊκό ζήτημα.
Η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι λιτή, χωρίς περίπλοκες γλωσσικές και εκφραστικές δομές, παρόλα αυτά δεν στερείται καθόλου λογοτεχνικής αξίας. Σίγουρα αυτό που καταφέρνει είναι να κεντρίζει και να προκαλεί εναλλάξ ή και ταυτόχρονα, το μυαλό και το συναίσθημα του αναγνώστη χρησιμοποιώντας λιτά φιλοσοφικά ερωτήματα ή αποτυπώνοντας απλές ανθρώπινες απορίες ή απόψεις σε ζητήματα πρακτικά και ανελαστικά, που απαιτούν άμεση δράση ή λύση.
«Ζωή σημαίνει να εξαρτάσαι από τα καμώματα του σώματός σου» λέει η γριά θυρωρός! Πόσες φορές άραγε σκεπτόμαστε πως αυτό είναι ζωή για έναν άνθρωπο που στη δύση του για αυτόν αποφασίζει το κορμί του και όχι το μυαλό ή καρδιά του; Πόσο συχνά σκεπτόμαστε ότι αυτό μπορεί να είμαστε εμείς σε κάποια χρόνια;
«Τις χειρότερες απογοητεύσεις δε μας τις επιβάλλουν οι άλλοι, αλλά η σύγκρουση της πραγματικότητας με τις παραφορές της φαντασίας μας», αρχίζει ένα γράμμα του ο Λουί. Είναι πολύ πιθανό αυτή η φράση να είναι ο καθρέφτης της κρεβατοκάμαράς μας, ή το διαβολάκι που κρύβεται μέσα μας και μας παρασύρει στην υπέρβαση.
Το βιβλίο ολοκληρώνει τον κύκλο του στις τελευταίες 6 σειρές. Μόνο έχοντας διαβάσει και αυτές (και βάζω στοίχημα πως όλοι επέστρεψαν στο πρώτο κεφάλαιο να ξαναδιαβάσουν  κάποιες λεπτομέρειες) αποκαλύπτεται ολόκληρη η ιστορία.

Όταν ένα βιβλίο μου κάνει τέτοια εντύπωση, το δίνω σε φίλους και γνωστούς, και περιμένω να εισπράξω από αυτό που το βιβλίο έσπειρε στο μυαλό και στην ψυχή των άλλων αναγνωστών (αυτό ίσως λέγεται «διαστροφή του βιβλιοπώλη»). Όσα συζητήσαμε μετά, συνοψίζονται στις παρακάτω λέξεις:

έκπληξη, ανατροπή, δύναμη, αγάπη, εμμονή, εκδίκηση, φόβος.
Είναι από αυτά τα αθόρυβα βιβλία που όταν τα ανοίξεις κάνουν πολύ φασαρία μέσα στο μυαλό σου, τόση που δεν τα ξεχνάς εύκολα.

Η Ελέν Γκρεμιγιόν γράφει μυθιστορήματα. Πρόκειται για μια φανατική αναγνώστρια η οποία υποστηρίζει ότι η έμπνευσή της και η αγάπη της για το γράψιμο προέρχεται ακριβώς από αυτή της τη συνήθεια.
Η “Εξομολόγηση” είναι το πρώτο της μυθιστόρημα. Παρόλα αυτά έκανε τεράστια επιτυχία στη Γαλλία και σε 20 ακόμα χώρες όπου μεταφράστηκε το βιβλίο. Στα ελληνικά κυκλοφορεί και «Η Γκαρσονιέρα» ένα εξίσου εξαιρετικό μυθιστόρημα με αντίστοιχα ποιοτικά χαρακτηριστικά.
Β.Μ.