ΕΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑ 
ΜΟΜΠΙ ΝΤΙΚ – ΧΕΡΜΑΝ ΜΕΛΒΙΛ
ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ GUTENBERG & PENGUIN
26/04/21
Ένα από τα καλά της λέσχης, είναι ότι μέσα από αυτή μας δίνεται η ευκαιρία να διαβάσουμε βιβλία που κάτω από άλλες συνθήκες δεν θα τα πιάναμε καν. Έχοντας μείνει αρκετά στην Ευρώπη και στην περίοδο του ρομαντισμού φέτος, είπαμε να κάνουμε ένα ταξίδι στην άλλη πλευρά του ωκεανού πριν επιστρέψουμε στη γηραιά ήπειρο για να κλείσουμε την περίοδο αυτή.
Η ομάδα αποφάσισε να ασχοληθεί με τον Μέλβιλ και το γνωστό -αλλά παραγκωνισμένο από την σύγχρονη κοινότητα αναγνωστών- Μόμπι Ντικ. Τα βιβλία θεωρίας και οι κριτικοί λογοτεχνίας το ανέφεραν ως ένα αριστούργημα όχι μόνο της Αμερικανικής αλλά και της παγκόσμιας πεζογραφίας.
(Σε αυτό το σημείο είναι απαραίτητο να σημειώσουμε ότι καταβάλουμε μεγάλο κόπο για να επιλέξουμε τα βιβλία της λέσχης, αφού πολλά από αυτά που ανταποκρίνονται στις περιόδους που εξετάζουμε είτε δεν μεταφράστηκαν ποτέ -αν είναι από άλλη γλώσσα- στα ελληνικά, είτε μεταφράστηκαν σε διασκευή, είτε έχουν εξαντληθεί -ξένα ή ελληνικά- και δεν επανεκδόθηκαν ποτέ).
Στη συγκεκριμένη περίπτωση λοιπόν, το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg στην εξαιρετική και εμπνευσμένη μετάφραση του Α.Κ. Χριστοδούλου, για τον οποίο ό,τι και να πούμε θα είναι λίγο. Μετέφερε το κείμενο υπέροχα, απέδωσε με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια και πιστότητα τα νοήματα, την λεπτή ειρωνεία και τον μοναδικό σαρκασμό του μεγάλου συγγραφέα. Τόσο πολύ που μας ενθουσίασε η μετάφραση που ταυτόχρονα αναφερόμαστε στο πρωτότυπο κείμενο, όχι για να ψέξουμε τον μεταφραστή, αλλά αντιθέτως να εκτιμήσουμε την πραγματικά σπουδαία του δουλειά. Να σημειώσουμε ότι δεν πρόκειται για το ευκολότερο κείμενο, ούτε για κάτι το οποίο δεν θα αξιώσει χρόνο, αναζήτηση αλλά και συνδυαστικές γλωσσικές τεχνικές. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα λεπτοδουλεμένο βιβλίο με δύστροπο συντακτικό και πολλούς ναυτικούς όρους.
Όλοι οι συμμετέχοντες στην λέσχη, είχαν είτε διαβάσει κάποια από τις παιδικές διασκευές ή είχαν δει την ταινία. Κανείς μας δεν είχε διαβάσει το αυθεντικό κείμενο στην πρωτότυπη γλώσσα ή στην μετάφραση και κανείς μας βεβαίως δεν είχε υποψιαστεί τον πραγματικό πλούτο που έκρυβαν οι 912 σελίδες της ελληνικής έκδοσης και οι 684 της αγγλικής (πυκνότερη γραμματοσειρά γαρ). Στην πρώτη μας συνάντηση λοιπόν, έχοντας διαβάσει 8-10 κεφάλαια μόνο (το βιβλίο χωρίζεται σε 135 κεφάλαια) υπήρχε διάχυτος ένας πραγματικός ενθουσιασμός.
Ναι, είχαμε εκπλαγεί πολλαπλά και ευχάριστα.
Ο συγγραφέας, καταρχήν, είναι ένας άνθρωπος με αξιοσημείωτη φρεσκάδα στην έκφραση, με ιδιαίτερη ευαισθησία στις κοινωνικές και ταξικές του αντιλήψεις (πράγμα όχι αδικαιολόγητο αν κανείς διαβάσει τα βιογραφικά του στοιχεία), με ταλέντο στην λεκτική μεταφορά των συναισθημάτων και των προβληματισμών, με λεπτό και συγκεκριμένο χιούμορ και σαρκασμό. Οι περιγραφές του ενθουσιάζουν και σε κάνουν να απορείς πώς και κάτω από ποιο πρίσμα ένας ναυτικός μπορεί να παρατηρήσει πράγματα που περιγράφει με τόσο διεισδυτική ακρίβεια ο Μέλβιλ!
Επίσης σταθήκαμε αρκετά στο πώς αντιλαμβάνεται τον ιμπεριαλισμό, την οικονομική εξάρτηση και την επικοινωνιακή εκμετάλλευση της είδησης. Η έκφραση της κοσμοθεωρίας του, οι ρηξικέλευθες απόψεις του (για την περίοδο που ζει και γράφει) περί θρησκειών, πίστης, θρησκευτικών λειτουργών και αρχόντων, μας έκανε να ανοίξουμε τα μάτια διάπλατα. Μείναμε να διαβάζουμε εκστατικοί, απόψεις που εκφράστηκαν ανοιχτά περίπου 70 χρόνια αργότερα.
Σταθήκαμε για περίπου μισή ώρα να συζητάμε για την περιγραφή του παγωμένου οικισμού που ζούσε από την δραστηριότητα των φαλαινοθηρών και του τρόπου που μας μεταφέρονταν οι εικόνες και οι λεπτομέρειες, τις λέξεις που έχουν επιλεγεί, την αίσθηση που αποκόμισε ο καθένας από εμάς.
Άλλη τόση ώρα σταθήκαμε στα πολύ προσεχτικά επιλεγμένα ονόματα των πανδοχείων και τον λόγο που ενδεχομένως τα ονόμασε έτσι, αλλά και στην απόδοσή τους στα ελληνικά. Π.χ.: Peter Coffin = Πέτρος Φέρετρος και πολλά άλλα.
Επίσης θαυμάσαμε τον πλούτο και το εύρος των γνώσεών του, που δεν περιορίζονταν στα στοιχεία του άμεσου επαγγελματικού του ενδιαφέροντος. Π.χ. γίνεται μια αναφορά στον Ευρωκλύδωνα, ή Ευρακύλωνα (ΒΑ άνεμος), ο οποίος αναφέρεται έτσι στην περιγραφή των ταξιδιών του Απόστολου Παύλου, ενώ κυρίως ονομάζεται Γκρεγκάλε και παρατηρείται στην ανατολική Μεσόγειο. Ως ναυτικός βεβαίως ενδεχομένως να όφειλε να τον γνωρίζει, αλλά λόγω του ότι δεν μπορεί να συμβαίνει εκεί που αναφέρεται, το πιθανότερο είναι να κάνει μια σχετική επίδειξη γνώσεων, χωρίς αυτό όμως να μειώνει την αξία του εύρους τους.
Αυτό που διαβλέπουμε όμως, είναι ότι οι συναντήσεις και οι συζητήσεις για το βιβλίο αυτό θα κρατήσουν καιρό.
(Το παρακάτω, επιβεβαιώνει την τελευταία πρόταση του προηγούμενου κειμένου)
01/06/21
Δεν ξέρω αν άλλο βιβλίο μας έχει απασχολήσει τόσο πολύ…. (το “πολύ” και χρονικά, και ποσοτικά και ποιοτικά), και δεν είναι μόνο οι 900+ σελίδες του.
Έχουν περάσει 6 εβδομάδες και συνεχίζουμε να ασχολούμαστε με τον Μέλβιλ και το ταξίδι του στο χώρο, τον χρόνο, τη φιλοσοφία, τη λαογραφία, την ηθογραφία, στις θάλασσες της γνώσης και του στοχασμού. Αντιμετωπίζουμε πια με ακόμα μεγαλύτερο σεβασμό “τη φάλαινα” -όχι μόνο τον Μόμπι- σαν την προσωποποίηση και την υλοποίηση της μεγαλειώδους σοφίας που κρύβεται στα κύτταρά μας, ή της τερατώδους ανοησίας που κρύβεται πίσω από τον εγωτισμό μας.
“Ο ίδιος ο Μέλβιλ δεν θέλησε ποτέ να αναγνωσθεί ο Μόμπι Ντικ, ως μία αλληγορία για το καλό, ή το κακό.”
Υπάρχουν αμέτρητα αποσπάσματα, πολλές σημειώσεις, τσιτάτα και ιδέες που υπογραμμίζονται και διαβάζονται συνεχώς στη διάρκεια των συναντήσεών μας. Η γνώσεις του συγγραφέα, οι σχετικές με τις μυθολογίες, τις θρησκείες, τη φιλοσοφία, την ιστορία, αλλά και για τη ζωολογία, τη βιολογία την αστρονομία (ναυτικός γαρ) και άλλες φυσικές επιστήμες, είναι εκτενέστατες σε σημείο απόλυτου θαυμασμού. Ο Μέλβιλ είναι πανεπιστήμονας, ένας Λεονάρντο Νταβίντσι της λογοτεχνίας.
Συχνά, -λες και θα επιβεβαιωθεί η αμφιβολία μας που πηγάζει βέβαια από την σφαιρικότητα και την προοδευτικότητα των ιδεών και της γραφής- κοιτάζουμε την ημερομηνία συγγραφής του βιβλίου, επαναλαμβάνοντας… “αδιανόητο!” ή “τρομερή οπτική!” ή “το φανταζόσασταν;”. 
Είναι απολύτως φυσικό και λογικό που ο Μέλβιλ δεν κατάφερε να εκτιμηθεί και να θαυμαστεί όσο του άξιζε στην εποχή του. Στην πραγματικότητα δεν είναι και πολύ σίγουρο αν και σήμερα μπορεί οι απόψεις και οι σκέψεις του να γίνουν αποδεκτές από τις τεχνολογικά προηγμένες, αλλά πολιτικο-κοινωνικά, θρησκευτικά και φυλετικά συντηρητικές και αγκυλωμένες κοινωνίες μας.
Την 1η Αυγούστου 1819, γεννιόταν ένας τιτάνας των αμερικανικών και παγκόσμιων γραμμάτων, ο Χέρμαν Μέλβιλ, που έμελε να κληροδοτήσει στην ανθρωπότητα δύο τεράστια κείμενα, το μυθιστόρημα «Μόμπι Ντικ» και το διήγημα «Μπάρτλεμπι, ο γραφέας», που ακόμη διαβάζονται με πάθος και ερμηνεύονται, συζητιούνται και ορθοτομούνται κριτικά με άσβεστο ζήλο.
Τρίτο από τα οκτώ παιδιά της οικογένειάς του, ο Μέλβιλ έχασε τον πατέρα του – ο οποίος είχε φαλιρίσει και χάσει όλη του την περιουσία – σε ηλικία 14 ετών ενώ δεν ήταν η μόνη απώλεια από την πατρική οικογένεια και μάλιστα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Για να κερδίσει τα προς το ζην χρειάσθηκε να εργασθεί σε πλήθος επαγγέλματα, έγινε ναυτικός, γύρισε τον κόσμο, τελικά στράφηκε στη φαλαινοθηρία, αιχμαλωτίσθηκε στις νότιες θάλασσες και κρατήθηκε από μία φυλή κανιβάλων και απέδρασε, μέχρι που άρχισε να γράφει.
Βαίνουμε προς το τέλος της συντροφιάς μας με τον Μέλβιλ και την Μεγάλη λευκή του φάλαινα και ήδη προβληματιζόμαστε για το τι βιβλίο θα επιλέξουμε να διαβάσουμε μετά από αυτό… Κάτι σχετικό κι ας είναι σε άλλη περίοδο και ρεύμα; Κάτι που ομοίως θα περιγράφει τη σύγκρουση του ανθρώπου με τον Θεό του, δηλαδή τον εαυτό του, όπως αυτή του Χέμινγουέϊ με το δικό του “ψάρι”, ή θα συνεχίσουμε με τον Μέλβιλ και τον “Μπάρτλεμπι” τον προ-Καυκικό ήρωα του εγκλωβισμού και της αυτιστικής πολυτέλειας της θλίψης; Μήπως να πάμε στον Έντγκαρ Άλαν Πόε και τον “Αρθουρ Γκόρντον Πιμ”; Ή τελικά να κάνουμε το μεγάλο άλμα έξω από την συναισθηματική ροπή μας και για να συνεχίσουμε με τους λοιπούς συγγραφείς της περιόδου;
Μάλλον θα αποφασίσουμε στην επόμενη, τελευταία συνάντηση με τον Μέλβιλ, τον Μόμπι Ντίκ, τον Αχάαβ, τον Κουικγουέγκ, τον Στάμπ και τους υπόλοιπους συνταξιδιώτες τους.
